Turbo Flutter Nedir? | Compressor Surge

İnternette “turbo whistles” veya “turbo noises” (turbo sesleri) olarak arattığınızda birçok farklı açıklamayla karşılaşacaksınız. Bir “turbo whistle” genellikle aşınmış ve kırık bir turbo yatağına işaret ederken (buradan olası turbo arızaları hakkında daha detaylı bilgi edinebilirsiniz), diğer taraftan daha farklı bir ses olduğunu göreceksiniz.

Turbolu araçların, sürücü gazı geri çektiğinde çok fazla ses (gürültü) yaptığını duymuş olabilirsiniz, özellikle büyük turbo, büyük intercooler olan ve blow off valfi olmayan araçlara sahip olanlarda bunu daha fazla hissedersiniz. Ancak aracınızda bir blow off valfi varsa durum değişecektir. Peki tüm bunlar tam olarak nedir, turbonuza zarar veriyor mu ve nasıl oluyor? Gelin şimdi bu kafa karışıklığına yol açan farklı turbo seslerinin dünyasındaki bu ikonik olan seslere hep beraber bir göz atalım.

Öncelikle turbo’nun nasıl çalıştığını kısa olarak hatırlatmak, konunun daha iyi anlaşılmasına yardımcı olacaktır.

Turbo’nun kısa tanımı

Bir turbo iki ana bileşenden oluşur. Bunlar, kompresör ve türbin şeklindedir. Kompresör ve türbin ortak bir şaft üzerine monte edilmiştir. Egzozdan çıkan bu hava türbini döndürür. Türbin dönerek kompresörün dönmesine neden olur. Kompresörün döndürülmesi havayı motor gaz kelebeği gövdesine girmeden önce basınçlandırır (boost) ve sonrada soğuması için intercooler’a yönlendirir. Basınçlı, soğuk hava yakıtın yanması için silindirlere girer ve böylece istenilen güç elde edilir.

Peki,” turbo flutter” nedir? Turbo flutter’ın ne olduğunu anlamak için öncelikle “compressor surge” denilen ifadenin ne olduğunu bilmemiz gerekir.

Compressor Surge nedir?

Compressor surge’ün doğası ve nedenleri kendi içinde bir takım teknik anlatım gerektirdiği için burada onlara girmeyeceğim. Herkesin anlayabileceği, herhangi bir turbo motorlu aracın sürücüsü tarafından çok rahatlıkla algılanabileceği yönünde inceleyeceğiz.

Compressor surge (compressor stall) hakkındaki gerçekler

En basit tanımıyla, compressor surge, bir “blow-off-” yada “diverter” valfi olmadığında gerçekleşen bir durumdur.

Compressor surge (kompresör dalgalanması), motorun gaz kelebeği kapandığında meydana gelir. Gaz kesildiğinde gaz kelebeği kapanacak ve motora girmek isteyen hazır olan boost bir anda gaz kelebeğinin plakasıyla karşılaşacaktır. Bu durumda boost’un başka gidecek yeri olmadığından turboya geri dönecektir. Bu, boost’un turbonun kompresörüne geri gitmesinin ve kompresör pervanesine müdahale etmesinin etkisine “compressor surge” denir. Bu durum turbo’larda, “turbo flutter” (çırpınma) denilen, “suuuuutututututututu” şeklinde karakteristik bir ses çıkaran olguya neden olur.

“Turbo flutter, compressor surge için başka bir isimdir.”

Compressor surge veya turbo flutter, turbonun türbin tarafında değil, kompresör tarafında meydana gelir.

İPUCU: Turbo flutter’a bazen seslerini taklit ettiği düşünüldüğü için olsa gerek turkey (hindi), pigeon (güvercin), dove (kumru) gibi isimler verilmiştir ve hepsi de sesin oldukça iyi tanımlarıdır, ancak bazen de dose, wastegate chatter, wastegate flutter, sequential BOV gibi compressor surge ile hiç ilgisi olmayan teknik olarak da yanlış ifadeler kullanılmaktadır.

Bu ses turbo motorlara özgüdür ve bir çok turbo fanatiği arabalarından sadece bu sesi alabilmek için modifiye ediyorlar. Diğer yandan tam tersi, bu sesten nefret edenlerde var. Ancak sağlıklı bir modifiyeden beklenen compressor surge yani turbo flutter sesi değil, blow-off valfinden gelen o “tıslama” veya “çuflama” olarak tabir edilen o sestir.

Compressor surge, basıncın durumuna göre turbonuza zarar verebilir. Turbo flutter, performansla hiç bir ilgisi yoktur. Etrafınızda hava atarak dolaşan kişilerin araçlarından bu sesi duyduğunuzda büyüsüne kapılıp gözünüzde büyütmeyin ve bunun aslında bir sorun olduğunu bilin.

Özet

Compressor surge: Gaz kelebeği aniden kapandığında, geriye kaçan havanın neden olduğu, turbo hızının kararsız haldir.

Turbo Flutter (Compressor Surge)

Gerçek Blow-Off Valf Sesi

Peki bu durum kötü mü?

Turbo Flutter’a sebep olan bu durum, çoğunlukla yavaşlarken veya vitesler arasında geçişlerde ortaya çıkar ve aracın sıçramasına ve titremesine neden olabilir. Compressor surge normal olarak (low boost) motora yüksek derecede zarar vermese de, kesinlikle can sıkıcıdır ve zamanla hasara neden olabilir. Ancak çok yüksek (high) boost üretimlerinde ciddi zararlar verir. Çünkü boost, kompresör çarkına geri döndüğü zaman, pervane miline ve yataklarına baskı yaparak pervaneyi hızla yavaşlatır. Bu, aynı zamanda da turbo lag’e neden olur. Bu noktada rulmanlı (bilya yataklı) turbo kullanmak avantaj sağlayacaktır.

Compressor surge nasıl önlenir?

İşte tam da burada diverter- veya blow-off valfi devreye giriyor. Valf’in amacı, compressor surge’ı ortadan kaldırmaktır. Bunlar turbo ile gaz kelebeği gövdesi (throttle body) arasına yerleştirilir.

Bu valflerin görevi bir wastegate gibidir, ancak wastegate egzoz gazlarını yönlendirirken, bir blow-off valfi havayı kompresörden yönlendirir. Bir Blow-off veya diverter bu sorunu, basınçlı havanın kaçmasına izin vererek çözer. Bu valfler, basıncın ters yönde tekrardan kompresöre gitmesini önlemek için belli bir basınç değerinin üzerine çıkınca otomatik olarak açılır ve havayı farklı bir yere yönlendirirler. Eğer bu bir aftermarket blow-off valf ise havayı atmosfere yönlendirir ve bir diverter ise havayı içeride tekrardan geri besler.

Blow-off’dan çıkan havanın sesi, bazıları tarafından turbo flutter olarak tanımlanmıştır, ancak blow-off sesi farklıdır. Kendine has bir sesi olup “tsssh” veya “çuuff” şeklinde bir ses çıkartır. Bu, turbodan zararsız bir şekilde kaçan havanın sesidir. Gerçek turbo flutter’ın aksine, bu gürültü motorunuzda aşırı stres olduğunu göstermez. Dolayısıyla motorunuza veya turbonuza zarar vermez.

Fake (sahte) turbo sesi nedir?

Eğer bir turbolu araca sahip değilseniz ama turbo varmış gibi ses çıkarmasını istiyorsanız üzülmeyin. Tamamen “eğlence amaçlı” olarak piyasada farklı birçok sahte (fake) turbo sesi çıkaran cihaz satılmakta. Bunlardan en meşhur olan üçlünün birincisi, arabanın egzoz ucuna takılıp sahte turbo ıslık sesi çıkaran “turbo (exhaust) whistle” diğeri “fake turbo blow off valve sound-simulator” denilen sahte blow-off valf sesi çıkaran cihaz ve “air intake turbonator” adındaki hem ses çıkaran hemde “sözde” ek beygir gücü veren aparattır.

NOT: Piyasada “sound generator” gibi daha bunlara benzer bir sürü cihaz daha var. Ancak bu en ucuz maliyetle eğlence amaçlı oyuncakların (fun toys) bazıları çok masum iken bazıları çokta masum olmayıp siz farkına varmadan aracınıza veya çevrenize (sanayide yaptırılan asılsız saçma sapan egzoz işlemleri) zarar verebilirsiniz.

Fake Turbo Exhaust Whistle

Egzoza takılan “turbo whistle” ın amacı “turbo flutter” sesi vermek değil, turbonun “spooling” efektini yaratmaktır.

Fake (Sahte) Turbo Blow Off Valve Sound-Simulator

Air Intake Turbonator